فلزات سنگین چیست
فلزاتی مانند سرب، جیوه، کروم، آرسنیک و … که هم به طور طبیعی در خاک، آب و هوا وجود دارند و هم از طریق فعالیت های انسانی مانند صنایع، دود ماشین، فعالیت های کشاورزی و … وارد محیط زیست و زنجیره غذایی می شوند. علاوه براین فلزات سنگین می توانند طی فرآیند تولید و بسته بندی وارد مواد غذایی شوند. بطور مثال، قابلیت انتقال فلزات سنگین از جعبه های شیرینی و پیتزا ساخته شده از کاغذهای باطله و روزنامه ها، به مواد غذایی وجود دارد.
فلزات سنگین در بدن تجزیه نمی شوند و به تدریج در بافت های بدن از جمله مغز انباشته شده و اثرات مخربی را روی سلامت انسان بخصوص کودکان می گذارند.
اثرات مخرب فلزات سنگین روی کودکان
متأسفانه کودکان بیشتر در معرض سمیت فلزات سنگین هستند. به دلیل اینکه عملکرد سم زدایی و سیستم ایمنی آنها نسبت به بزرگسالان ضعیف تر است و از طرفی کودکان نسبت به وزنشان، غذای بیشتری مصرف می کنند، بنابراین جذب فلزات سنگین در آنها می تواند ۴۰ تا ۹۰ درصد بیشتر از بزرگسالان باشد. طبق گفته آکادمی اطفال آمریکا حتی مقادیر پایین فلزات سنگین در غذای کودکان هم می توانند اثرات مخربی روی رشد مغزی گذاشته و منجر به بیماری هایی از جمله اوتیسم شوند.
قرار گرفتن در معرض فلزات سنگین به خصوص در دوران بارداری و اوایل دوران کودکی می توانند، خطر ابتلا اوتیسم در کودکان را افزایش دهند. برای درک بهتر اوتیسم می توان به انجام حرکت های تکراری (دست زدن، پریدن)، نقص در مهارت های کلامی و ارتباط اجتماعی، مقاومت در برابر تغییرات در محیط اطراف و روال زندگی روزمره در افراد مبتلا اشاره کرد. طبق تحقیقات، نسبت ابتلا به اوتیسم در کودکان ایرانی، یک کودک مبتلا در بین ۱۵۰ کودک است. از نظر رتبه ابتلا به اوتیسم در سال ۲۰۲۲، ایران در رتبه ۱۴ قرار دارد. سازمان جهانی بهداشت تخمین زده است که حدود ۱۵ تا ۱۸ میلیون کودک در کشورهای در حال توسعه با قرار گرفتن در معرض سرب، دچار آسیب های دائمی مغز می شوند به دلیل اینکه در کشورهای در حال توسعه معمولاً قوانین سختگیرانه ای برای ورود آلاینده هایی مانند فلزات سنگین به مواد غذایی و محیط زیست وجود ندارد.
راههای ورود فلزات سنگین به بدن کودکان
انتقال از مادر به نوزاد:
طبق گفته سازمان جهانی بهداشت، فلزات سنگین مانند سرب، به مرور زمان در استخوان و دندان ها ذخیره می شوند و در طول بارداری از استخوان مادر به داخل خون وارد شده و می توانند با عبور از جفت، جنین در حال رشد را تحت تأثیر قرار دهد. تحقیقات نشان داد که تقریباً ۹۰ درصد غلظت سرب در خون مادر می تواند به نوزاد منتقل شود. علاوه براین، استفاده از ماده پر کننده دندان به رنگ نقره ای یا سیاه (آمالگام) در هنگام بارداری، باعث انتقال این فلز سنگین به جنین می شود. دندان های شیری کودکان نشان دهنده اطلاعات قبل از تولد (دوران بارداری) و بعد از تولد است که بر اساس تحقیقات موسسه ملی علوم بهداشت محیط زیست آمریکا (NIEHS)، دندان های شیری کودکان اوتیسم دارای مقدار بیشتری از سرب می باشند. به این معنی که اوتیسم می تواند از دوران جنینی شروع شود و فلزات سنگین قادرند در دوران بارداری از مادر به جنین در حال رشد منتقل شوند. از آنجا که بیشتر بانوان از کم خونی رنج می برند، جذب فلزات سنگینی مانند کادمیوم از روده آنها بیشتر است که در بدن تجمع پیدا کرده و در زمان بارداری و شیردهی، اثرات منفی روی جنین و نوزاد می گذارد.
انتقال از طریق غذا:
با توجه به اینکه وجود فلزات سنگین در غذاهای کودکان می تواند اثرات مخربی را روی آن ها بگذارد، وجود قوانین سخت برای بررسی و محدودیت وجود فلزات سنگین در غذای آنها امری ضروری است. میزان فلزات سنگین موجود در مواد غذایی، در آزمایشگاه های صنایع غذایی از جمله آزمایشگاه مرجعان خاتم قابل اندازه گیری است.
مواد غذایی مختلف می توانند به فلزات سنگین آلوده باشند اما گاهی احتمال آلوده بودن برخی از مواد غذایی به فلزات سنگین بیشتر است به طور مثال، برنج از جمله مواد اولیه مورد استفاده برای غذای کودکان مانند سوپ، شیر برنج، فرنی و … می باشد که به دلیل ساختار و استفاده از آب زیاد هنگام کشت، ده برابر بیشتر از محصولات کشاورزی دیگر، فلز سنگین آرسنیک را جذب می کند. علاوه براین، برخی از ماهی ها به خصوص ماهی های با جثه بزرگ و ماهی هایی که شکارچی ماهی های کوچک تر هستند، می توانند دارای مقادیر خطرناکی از فلزات سنگین از جمله جیوه باشند.
انتقال از طریق اشیا:
مکیدن اشیا و اسباب بازی های دارای رنگ های شیمیایی بر پایه سرب و … باعث در معرض خطر قرار گرفتن کودکان با فلزات سنگین می شود. نکته دیگر اینکه، برخی از کودکان مبتلا به اوتیسم به دلیل تمایل به مکیدن اشیا، بیشتر در معرض خطر سرب هستند.
انتقال از طریق دود سیگار:
دود سیگار حاوی فلزات سنگین از جمله آرسنیک، سرب، کادمیوم و … می باشد. ۲ تا ۱۰ درصد از کادمیومی که وارد بدن می شود ناشی از مصرف دخانیات است و متأسفانه افرادی که دخانیات هم مصرف نمی کنند ولی در معرض دود آن قرار دارند، ۵۰ درصد از کادمیوم از طریق ریه ها جذب می کنند. مصرف دخانیات در دوران بارداری علاوه بر افزایش خطر ابتلا نوزاد به اوتیسم، می تواند منجر به تولد نوزادانی با وزن کمتر و قد کوتاهتر شود. باقی مانده دود سیگار روی لباس، مبلمان، فرش، دیوار، گرد و غبار خانه و … تا ماه ها و سال ها باقی می ماند و از آنجا که کودکان ممکن است اسباب بازی، پستانک و دست خود را به سطوح بزنند و وارد دهان خود کنند، در خانه افراد سیگاری، کودکان بیشتر در معرض فلزات سنگین قرار می گیرند.
راهکارهای کمتر در معرض قرار گرفتن با فلزات سنگین:
- آکادمی اطفال آمریکا توصیه می کند غذای کودک خود را در منزل آماده کنید و از دادن غذاهای فرآوری شده خودداری کنید. بدلیل اینکه علاوه بر کاهش هزینه ها، از آلودگی های غذایی در مراحل آماده سازی و بسته بندی غذا جلوگیری می شود. بطور مثال در صورت نیاز به آرد برنج برای تهیه غذای کودک، بهتر است از برنج سالم و مرغوب در منزل استفاده کرده و آرد برنج تهیه کنید و از خریداری آردهای فله ای و بسته بندی شده بدون برند معتبر که معمولاً از برنج های نامرغوب، کهنه و آفت زده، دارای لکه های سیاه و از لاشه و خرده های برنج تهیه می شود و آلوده به مایکوتوکسین ها و فلزات سنگین است، خودداری کنید.
- بهتر است برای پخت غذای کودکان، به جای استفاده از برنج از غلات دیگر استفاده کنید. یا از پوره مواد غذایی مانند سیب زمینی، نخود فرنگی و … به جای غذاهای فرآوری شده برای تغذیه کودک استفاده کنید.
- به کودکان خود، ترجیحاً مواد غذایی دارای رنگهای طبیعی بدهید. از دادن مواد غذایی دارای رنگ های مصنوعی مانند سان ست یلو و … خودداری کنید.
- سیگار نکشید! دود سیگار باعث می شود کودکان در معرض فلزات سنگین قرار بگیرند.
- از پر کردن دندان در هنگام بارداری بپرهیزید.
- عادات غلط مانند جویدن ناخن را ترک کنید. به دلیل اینکه، ناخن دارای میزان کراتین بالا است و فلزات سنگینی مانند آرسنیک میل ترکیبی زیادی با کراتین دارند و غلظت آرسنیک در ناخن نسبت به سایر بافت ها بیشتر است.
- شستن و تمیز کردن هر چیزی که نوزادان مدام در تماس با آن می باشد مانند بطری، پستانک و اسباب بازی ها.
- در صورت امکان نوزاد از شیر مادر تغذیه کند. چون احتمال آلوده شدن شیر خشک به فلزات سنگین در مراحل آماده سازی بیشتر است.
- پیشنهاد می شود به کودکان خود، میوه خرد شده یا پوره شده به جای آبمیوه بدهید. به دلیل اینکه چنانچه میوه به فلزات سنگین آلوده باشد، غلظت فلزات سنگین در آبمیوه به دلیل عصاره گیری و غلیظ شدن میوه بیشتر می شود و همینطور احتمال ورود فلزات سنگین به آبمیوه در حین فرآوری و تولید آن وجود دارد.
- بیشتر ماهی های بزرگ، شکارچی و ماهی هایی که عمر طولانی دارند، می توانند به فلزات سنگین از جمله جیوه آلوده باشند. طبق گفته سازمان غذا و داروی آمریکا، ماهی مانند سالمون، قزل آلا، ساردین و … دارای مقادیر کمتری از جیوه هستند و ماهی های مانند ماهی تن دارای مقادیر بالای جیوه هستند.
آزمایشگاه مرجعان خاتم
آزمایشگاه مرجعان خاتم شرکت خصوصی دانش بنیانی است که بیش از ۲۰ سال از شروع فعالیت آن در حوزه سلامت مواد غذایی می‌گذرد. در حال حاضر خدمات آزمایشگاهی مرجعان خاتم در سه شعبه آزمایشگاه تهران، آزمایشگاه خرمشهر و آزمایشگاه بندر امام خمینی ارائه می‌شود. در این آزمایشگاه‌ها که تأییدیه سازمان ملی استاندارد، سازمان دامپزشکی کل کشور و سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت را هم در اختیار دارد، از طریق کارشناسان حرفه‌ای و دستگاه‌های پیشرفته آزمایشگاهی، خدمات گسترده‌ای ارائه می‌شود. بنابراین مرجعان خاتم شناخته شده ترین آزمایشگاه همکار غذا و دارو، آزمایشگاه همکار دامپزشکی و آزمایشگاه همکار استاندارد می‌باشد که خدمات آزمایشگاهی را با دقت و صحت بالا و در کمترین زمان ممکن به متقاضیان و محققان ارائه می‌کند.
