باقیمانده سموم شیمیایی در غذای کودکان

باقیمانده سموم شیمیایی در مواد غذایی

سازمان جهانی بهداشت(WHO) ، تخمین زده که تا سال ۲۰۵۰، جمعیت جهان به ۷/۹ میلیارد خواهد رسید که این افزایش جمعیت، بیشتر در کشورهای در حال توسعه اتفاق می افتد. بنابراین، با توجه به افزایش جمعیت و مشکل کمبود غذا، حفاظت از مزارع و محصولات کشاورزی در برابر آفات، علف های هرز و بیماریهای گیاهی و عرضه سریعتر محصولات کشاورزی به بازار مصرف از اهمیت زیادی برخوردار خواهد بود.

متأسفانه، سمپاشی های مکرر و بیش از اندازه محصولات کشاورزی، سپری نشدن دوره کارنس(مدت زمانی است که بعد از آخرین سمپاشی تا قبل از برداشت محصول در مزرعه یا باغ، باید سپری شود تا سموم شیمیایی در میوه و سبزیجات تجزیه شده و به حد قابل قبول یا حد قابل استفاده برسد که کمترین آسیب را برای سلامت انسان داشته باشد) و عرضه محصولات به بازار در مدت زمان کوتاهی بعد از سمپاشی، رعایت نکردن اصول درست سمپاشی و کاربرد برخی از سموم قدیمی، تقلبی، ارزان قیمت، بی کیفیت و ممنوع شده توسط اتحادیه اروپا همچنان در کشورهای در حال توسعه از جمله ایران استفاده می شود که این موارد، باعث خطرِ باقی ماندن سموم شیمیایی بالاتر از حد مجاز استانداردها در محصولات کشاورزی می شوند.

چنانچه باقی مانده سموم در محصولات کشاورزی، بالاتر از حد مجاز استانداردها (MRL) باشد، صادرات این محصولات به کشورهای دیگر با مشکل مواجه خواهد شد. اما چه نظارتی روی محصولات کشاورزی که در داخل کشور مصرف می شوند، وجود دارد؟! شاید گسترش روز افزون سرطان در کشور، آنقدر مهم نیست که برای آن اقدامی صورت بگیرد. کشوری که در آن، آمار مرگ و میر با سرطان (حدود ۴۱ هزار نفر طبق آخرین آمار سازمان جهانی بهداشت)، بیشتر از تصادفات رانندگی (حدود ۱۷ هزار نفر طبق آخرین آمار سازمان جهانی بهداشت) است.

اهمیت بررسی میزان باقیمانده سموم شیمیایی در غذای کودکان

قبل از تولد و در دوران بارداری، چنانچه مادر از طریق تغذیه، تنفس و … در معرض سموم شیمیایی قرار بگیرد، با عبور این ترکیبات شیمیایی از طریق جفت، می تواند جنین را تحت تأثیر قرار دهد. بعد از به دنیا آمدن نوزاد و تغذیه از شیر مادر، وجود باقیمانده سموم شیمیایی در غذای مادر شیرده دارای اهمیت است چون می تواند از طریق شیر به نوزاد منتقل شود. علاوه براین، آلوده بودن غذای کودک (میوه، سبزیجات، غلات، شیر خشک و …) به سموم شیمیایی از دیگر راههای ورود باقیمانده سموم به بدن کودک است. لازم به ذکر است، از آنجاییکه کودکان با سطح زمین بیشتر در تماس هستند و تمایل داشتن کودکان به وارد کردن اشیاء و دستانشان به دهان، بخصوص بعد از اسپری کردن حشره کشها در منزل، این سموم شیمیایی وارد بدنشان می شود.

طبق گزارش سازمان حفظ نباتات ایران، میزان مواجهه با سموم شیمیایی از طریق مواد غذایی به خصوص میوه و سبزیجات پنج برابر بیشتر از سایر راهها است. کودکان، زنان باردار و افراد مسن در برابر باقیمانده سموم حساس تر هستند.

علت حساسیت کودکان نسبت به بزرگسالان این است که کودکان نسبت به وزن بدنشان، غذا و نوشیدنی بیشتری مصرف می کنند و میزان استفاده از محصولات کشاورزی از جمله میوه، سبزیجات و غلات در غذای کودکان، بیشتر است. از طرفی، به دلیل اینکه کبد و سیستم های دفعی آنها در حال رشد هست و هنوز تکامل پیدا نکرده، توانایی دفع کامل ترکیبات حاصل از باقیمانده سموم شیمیایی را ندارند. از طرفی این ترکیبات، می توانند مانع از جذب مواد مغذی از غذای کودکان شده و اثرات مخربی را روی سلامت آنها بگذارند. البته بعضی از اثرات مخرب باقیمانده سموم در مواد غذایی روی کودکان، ممکن است در همان زمان بروز نکند و در آینده گریبان گیر آنها شود و در طولانی مدت باعث آسیب به مغز و سیستم ایمنی بدن شود.

محافظت از کودکان در برابر باقیمانده سموم شیمیایی در غذا

لازم است بدانید که سموم شیمیایی بر اساس نفوذ در گیاه به چند دسته تقسیم می شوند: سموم سیستمیک، سمومی هستند که وارد آوندهای گیاه شده و در تمام قسمت های گیاه پخش شده و کمتر تحت تأثیر عوامل محیطی مانند تجزیه توسط نور خورشید، شسته شدن توسط آبیاری و باران، قرار می گیرند و ماندگارترند و چنانچه در محصولات کشاورزی باقی بمانند از طریق شستن و پوست کندن و … از بین نمی روند. دسته دیگر، سموم غیرسیستمیک هستند که وارد آوندهای گیاه نشده و در سرتاسر گیاه حرکت نمی کنند و چنانچه در سطح گیاه باشند با شستن و پوست کندن، ممکن است میزان بعضی از آنها کاهش یابد به دلیل اینکه تمام سموم غیرسیستمیک روی سطح گیاه باقی نمی مانند و می توانند مقداری به داخل بافتهای گیاه نیز نفوذ کنند. بنابراین راهکارهای ارائه شده برای کاهش خطرات باقیمانده سموم بیشتر در مورد برخی از سموم غیر سیستمیک کاربرد دارند.

1. پوست کندن میوه و جدا کردن برگ های بیرونی سبزیجاتی مانند کاهو و کلم
2. شستن میوه و سبزیجاتی مانند توت فرنگی، انگور، بروکلی دشوارتر است و بهتر است ابتدا در آب خیس بخورد و سپس آبکشی شود.
3. انتخاب محصولاتی که فاقد آثاری از کپک زدگی، ضربه خوردگی و پوسیدگی باشند. بدلیل اینکه در این قسمتها احتمال تجمع و ماندن سموم شیمیایی بیشتر است.
4. از آنجا که احتمال ورود سموم شیمیایی در زنجیره غذایی ماهیان، دام و طیور از طریق آب و خوراک آلوده وجود دارد و اغلب میزان باقیمانده سموم شیمیایی در قسمت پوست و بافت چربی(به دلیل خاصیت چربی دوستی بعضی از سموم) بیشتر است، در هنگام پخت غذای کودک، بهتر است پوست و چربی آنها جدا شود.
5. سعی کنید محصولات موجود در همان فصل را خریداری کنید. به دلیل اینکه محصولات خارج از فصل از مناطق دیگر می آیند و برای محافظت از آنها در طی مسیر حمل و نقل طولانی، حتی بعد از برداشت نیز از سموم شیمیایی استفاده می شود. علاوه براین، این محصولات زودتر از موعد برداشت می شوند و احتمالاً به دلیل رعایت نشدن دوره کارنس، باقیمانده سموم در آنها بیشتر است.
6. با توجه به وزن کم بدن کودکان و تحمل پذیری پایین آنها به دریافت سموم شیمیایی در روز (ADI)، برای کاهش ورود و تجمع سموم شیمیایی به بدن کودک، به جای دادن یک نوع میوه به مقدار زیاد در هر وعده غذایی، از چند نوع میوه به میزان کم استفاده کنید. بطور مثال اگر کودک شما به میوه خاصی مانند توت فرنگی علاقه دارد، توصیه می شود به جای مصرف یک ظرف توت فرنگی، چند عدد توت فرنگی در اختیار او گذاشته، یا با قرار دادن سایر میوه و سبزیجات در ظرف آنها، از مصرف بیش از اندازه توت فرنگی جلوگیری شود.

جالب است بدانید که لیست آلوده ترین محصولات کشاورزی از نظر تعداد و غلظت آفت کشها بر اساس گزارش کار گروه محیط زیست (EWG) در سال ۲۰۲۱:

1. توت فرنگی
2. اسفناج
3. کلم پیچ، کلم برگ، برگ خردل
4. شلیل
5. سیب
6. انگور
7. آلبالو
8. هلو
9. گلابی
10. فلفل دلمه ای، فلفل تند
11. کاهو
12. گوجه فرنگی

صدر نشینی توت فرنگی در این لیست، به دلیل گرم و مرطوب بودن گلخانه و فراهم بودن شرایط مساعد برای رشد آفات، از سمپاشی مکرر و سموم با غلظت بالا استفاده می شود. به علاوه، توت فرنگی پس از چیدن، مستعد رشد قارچ هایی است که برخی از آنها قادر به تولید سموم قارچی (مایکوتوکسین) هستند و به همین منظور، برخی عرضه کنندگان غیر متعهد به واسطه افزودن و حتی غوطه ور کردن توت فرنگی داخل قارچ کشها، چند روزی قابلیت نگهداری آن را افزایش می دهند. پوست توت فرنگی یک دست و صاف نیست و دارای روزنه است که سموم شیمیایی به راحتی در آن نفوذ کرده و باقی می ماند و از طرفی به دلیل ظریف بودن بافت میوه، سموم به راحتی وارد آن می شود، به گونه ایی که از طریق شستشو با آب و به کار بردن ترکیبات ضد عفونی کننده از میوه حذف نمی شوند.

حد مجاز سموم در محصولات کشاورزی

به منظور افزایش ایمنی مصرف کنندگان، حداکثر میزان مجاز باقی مانده سموم (MRL) که به طور معمول برحسب میلی گرم بر کیلوگرم (ppm) و به عنوان استانداردی برای تجارت بین المللی و سلامت مواد غذایی شناخته شده، توسط کشورهای مختلف تعیین شده است که این میزان در آزمایشگاههای صنایع غذایی قابل اندازه گیری است.

آزمایشگاه مرجعان خاتم

آزمایشگاه مرجعان خاتم شرکت خصوصی دانش ‌بنیانی است که بیش از ۲۰ سال از شروع فعالیت آن در حوزه سلامت مواد غذایی می‌گذرد. تمرکز خدمات مرجعان خاتم بر روی آموزش و تحقیقات مرتبط با خوراک انسان و دام است و رسالت اصلی خود را مشارکت مؤثر در حفظ سلامت و بهداشت جامعه می‌داند.

در حال حاضر خدمات آزمایشگاهی مرجعان خاتم در سه شعبه آزمایشگاه تهران، آزمایشگاه خرمشهر و آزمایشگاه بندر امام خمینی ارائه می‌شود. در این آزمایشگاه‌ها که تأییدیه سازمان ملی استاندارد، سازمان دامپزشکی کل کشور و سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت را نیز در اختیار دارند، از طریق کارشناسان حرفه‌ای و دستگاه‌های پیشرفته آزمایشگاهی، خدمات گسترده‌ای ارائه می‌شود.

آزمایشگاه مرجعان خاتم توانایی تعیین میزان باقیمانده سموم در محصولات با پایه گیاهی با استفاده از دستگاههای با تکنولوژی بالا

(GC-MS) و (LC-MS-MS) به منظور کمک به سلامت مصرف کنندگان و جلوگیری از خسارتهای اقتصادی در حمایت از تولیدکنندگان را دارد.